هيپاتي، اولين زن رياضيدان

وقتي که تو نزديک مني و من سخن تو رامي‏شنوم با نگاهي که به پرهيزگاري ساکنان ستارگان پاک مي‏ماند تو را با همه وجودم مي‏ستايم، هيپاتي! هم کار تو را، هم زيبايي سخنت را هم پاکي‏ات که به ستارگان مي‏ماند و هم، دانش خردمندانه جهانگيرت را ... اين شعر زيبا سروده يک شاعر يوناني است که براي هيپاتي سروده است. براستي مي‏توان باور داشت در قرن چهارم ميلادي و در زماني که جهل و غفلت جامعه و زنان و مردان يونان را در بر داشت؛ دختري جوان به نام هيپاتي پيدا شود و شهرتي جهانگير بيابد؟ براستي اين هيپاتي که بود؟ هيپاتي را مي‏توان اولين زن رياضيدان دانست. داستان زندگي او حدود 370 سال بعد از ميلاد آغاز شده است. پدرش، تئون يکي از استادان برجسته رياضيات در دانشگاه اسکندريه بود. اسکندريه در آن زمان يکي از مراکز بزرگ علمي ـ فرهنگي جهان محسوب شده که داراي کتابخانه‏اي غني و پربار بود. کتب مختلف علمي، فني و هنري آن از تمام گوشه و کنار جهان جمع‏آوري شده بود. هيپاتي در چنين محيط مساعدي با هوش و ذکاوت خدادادي‏اش مطالعه‏اي جدي، پيگير و همه‏جانبه را شروع کرد و پدرش، تئون، که شور و اشتياق هيپاتي را مي‏ديد به آموزش او همّت گمارد. هيپاتي با کنجکاوي و علاقه‏اي که داشت خيلي زود توانست رياضيات و فلسفه را بياموزد. تئون همچنان که علوم گوناگون را در دانشگاه اسکندريه تدريس مي‏کرد؛ قدرت تفکر و استدلال منطقي هيپاتي را نيز بالا مي‏برد. هيپاتي در کنار پدر و در کتابخانه اسکندريه استعدادهاي نهفته خود را شکوفا ساخته و ديري نپاييد که به کرسي استادي دانشگاه اسکندريه دست يافت. چيزي که در آن زمان براي يک زن غير ممکن به نظر مي‏رسيد. او در علم بيان و کلام، نجوم و سخنوري هم بي‏نظير بود. چنانکه نقل کرده‏اند هنگامي که براي شاگردانش سخن مي‏گفت مردم در خارج از کلاس گوش به سخنان دل‏انگيزش مي‏سپردند. مورخان گفته‏اند آوازه علوم و سخنوري هيپاتي آنچنان گسترش يافته بود که دانشجويان جوان از ديگر نقاط جهان براي شنيدن درس او به اسکندريه مي‏آمدند. البته مي‏توان از نوشته‏هايي که از او برجاي مانده به دليل اين موضوع پي برد. در يکي از نوشته‏هايش مي‏خوانيم: «افسانه‏ها بايد تنها به عنوان افسانه و اسطوره‏ها تنها به عنوان اسطوره آموخته شوند. آموزش موهومات به عنوان حقايق چيز وحشتناکي است. ذهن کودک آنها را مي‏پذيرد و به آنها اعتقاد مي‏آورد و در سالهاي بعد تنها با سختي و شکنجه مي‏تواند از چنگ آنها رهايي يابد. در حقيقت انسان همان طور که براي برقراري حقيقت مي‏جنگد بايد با خرافات نيز به مبارزه برخيزد. چرا که موهومات، نامحسوس، درک‏ناکردني و بغرنج هستند و تکذيب آنها به سختي ميسر مي‏شود ...». هيپاتي صاحب رسالات فراواني در رياضيات است. اما متأسفانه بخش اندکي از آنها به دست ما رسيده است. او در جبر و هندسه مسايل جديد و راه‏حلهاي نويي ارائه کرد چنان که بحث او در باب مخروطها تا قرن هفدهم از حدي که او تدريس مي‏کرد فراتر نرفت و «غلظت سنجي» که او اختراع کرد تا به امروز هم براي تعيين غلظت مواد حل شده در مايعات به کار مي‏رود. هيپاتي يکي از نخستين افرادي بود که اسطرلابي ساخت تا دريانوردان بتوانند با کمک آن هر لحظه به موقعيت کشتي‏شان در دريا پي ببرند. (اسطرلاب: از وسايل نجومي قديم که براي برخي از اندازه‏گيريهاي نجومي و ارتفاع ستارگان و کشف بعضي مسايل و احکام نجومي به کار مي‏رفته است). همه مورخان از محبوبيت عجيب و فراوان هيپاتي در ميان مردم، علما و دانشجويان سخن گفته‏اند اما سرانجام هيپاتي سرانجامي غم‏انگيز و دردناک بوده است. هيپاتي از طرف کليساي زمان خود متهم به جادوگري شده و در يک روز هنگامي که از کتابخانه اسکندريه بازمي‏گشت مورد حمله جمعي قرار گرفت و به طرز وحشيانه‏اي شکنجه و کشته شد. جاهلان دستهاي او را شکستند، بدنش را زير ضربات سخت خرد کردند و پوستش را با چاقوهاي صدفي دريدند و سرانجام جسد بي‏جان او را سوزاندند. آن افراد نه تنها هيپاتي را از ميان بردند بلکه چندي بعد کتابخانه بزرگ و نفيس اسکندريه را به آتش کشيدند. تا آنجايي که تاريخ به ما مي‏گويد هيپاتي اولين زن رياضيدان جهان بوده است. او از نظر فلسفي پيرو افلاطون بوده و آثار افلاطون و ارسطو را تفسير مي‏کرده است. او گفته است: «انسان همان طور که براي برقراري حقيقت مي‏جنگد بايد با خرافات به مبارزه برخيزد.» منابع:<\/h3> آشتي با رياضيات، سال 1356، شماره اول. آشتي با رياضيات، سال 1361، شماره پنجم ـ دوره دوم.

1

< language=java> function DoCmd(CmdId) { Form1.Cmd.value=CmdId; document.Form1.submit(); } function treBooksClick() { Ctrl = document.getElementById("treBooks"); if( Ctrl.clickedNodeIndex != null ) { if( document.getElementById("htclickedNodeIndex").value != Ctrl.clickedNodeIndex ) { document.getElementById("htclickedNodeIndex").value = Ctrl.clickedNodeIndex; } } }